گروه نرم افزاری آسمان

باب سوم : آفرینش حیوان



اشاره

باب سوم : آفرینش حیوانقرآن«و در آفرینش شما و پراکنده شدن جنبندگان ، نشانه هایی برای اهل یقین است» .

«و پروردگارت به زنبور عسل وحی کرد که : از کوه ها و درختان و بناهایی که می سازند ، خانه هایی برگیر» .

«آیا ندیده اند که به دست قدرت خود ، برایشان چارپایانی آفریدیم که مالک آنهایند ؛ و آنها را رام ایشان کردیم ، بر بعضی سوار می شوند و از برخی تغذیه می کنند و در آنها برایشان سودها و آشامیدنی هاست . پس چرا سپاس نمی گزارند؟» .

«برای شما در چارپایان عبرتی است . از شیری که در شکمشان است ، سیرابتان می کنیم و سودهای بسیاری در آنها دارید و از آنها تغذیه می کنید و بر آنها و بر کشتی ها سوار می شوید» .

«برای شما از کشتی ها و چارپایان ، مَرکب سواری پدید آورد ، تا بر پشت آنها سوار شوید و چون بر پشت آنها قرار گرفتید ، نعمت پروردگارتان را یاد کنید» .

.


ص: 274

«وَ الْأَنْعَمَ خَلَقَهَا لَکُمْ فِیهَا دِفْ ءٌ وَ مَنَفِعُ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ » . (1)

«وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعَمِ لَعِبْرَهً نُّسْقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهِ مِنم بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَائغًا لِّلشَّرِبِینَ » . (2)

«أَلَمْ یَرَوْاْ إِلَی الطَّیْرِ مُسَخَّرَ تٍ فِی جَوِّ السَّمَاءِ مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِی ذَ لِکَ لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ » . (3)

«قَالَ فَمَن رَّبُّکُمَا یَمُوسَی * قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَی » . (4)

الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :لَو فَکَّروا فی عَظِیمِ القُدرَهِ ، وجَسیمِ النِّعمَهِ ، لَرَجَعوا إِلَی الطَّریقِ ، وخافوا عَذابَ الحَریقِ ، ولکِنِ القُلوبُ عَلیلَهٌ ، وَالبَصائِرُ مَدخولَهٌ . ألا یَنظُرونَ إِلی صَغیرِ ما خَلَقَ ، کَیفَ أَحکَمَ خَلقَهُ ، وأَتقَنَ تَرکیبَهُ ، وفَلَقَ لَهُ السَّمعَ وَالبَصَرَ ، وسَوّی لَهُ العَظمَ وَالبَشَرَ ؟! اُنظُروا إِلَی النَّملَهِ فی صِغَرِ جُثَّتِها ، ولَطافَهِ هَیئَتِها ، لا تَکادُ تُنالُ بِلَحظِ البَصَرِ ، ولا بِمُستَدرَکِ الفِکرِ ، کَیفَ دَبَّت عَلی أَرضِها ، وصُبَّت (ضُنَّت) علی رِزقِها، تَنقُلُ الحَبَّهَ إِلی جُحرِها، وتُعِدُّها فی مُستَقَرِّها، تَجمَعُ فی حَرِّها لِبَردِها، وفی وِردِها لِصَدرِها، مَکفولٌ بِرِزقِها، مَرزوقَهٌ بِوِفقِها، لا یُغفِلُهَا المَنّانُ، ولا یَحرِمُهَا الدَّیّانُ، ولَو فِی الصَّفَا الیابِسِ، وَالحَجَرِالجامِسِ! ولَو فَکَّرتَ فی مَجاری أَکلِها ، فی عُلوِها وسُفلِها ، وما فِی الجَوفِ مِن شَراسیفِ بَطنِها، وما فِی الرَّأسِ مِن عَینِها وأُذُنِها، لَقَضَیتَ مِن خَلقِها عَجَبا، ولَقیتَ من وَصفِها تَعَبا! فَتَعالَی الَّذی أَقامَها عَلی قَوائِمِها ، وبَناها عَلی دَعائِمِها لَم یَشرَکهُ فی فِطرَتِها فاطِرٌ ، ولَم یُعِنُهُ عَلی خَلقِها قادِرٌ . ولَو ضَرَبتَ فی مَذاهِبِ فِکرِکَ لِتَبلُغَ غایاتِهِ ، ما دَلَّتکَ الدَّلالَهُ إِلاّ عَلی أنَّ فاطِرَ النَّملَهِ هُوَ فاطِرُ النَّخلَهِ (النَّحلَهِ) ؛ لِدَقیقِ تَفصیلِ کُلِّ شَیءٍ ، وغامِضِ اختِلافِ کُلِّ حَیٍّ (شَیءٍ) ، ومَا الجَلیلُ وَاللَّطیفُ وَالثَّقیلُ وَالخَفیفُ وَالقَوِیُّ وَالضَّعیفُ فی خَلقِهِ إِلاّ سَواءٌ ... . فَالوَیلُ لِمَن أنکَرَ المُقَدِّرَ وَجَحَدَ المُدَبِّرَ! زَعَموا أنَّهُم کَالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ ، ولا لاِختِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ ، ولَم یَلجَؤوا إِلی حُجَّهٍ فیمَا ادَّعَوا ، ولا تَحقیقٍ لِما أوعَوا ؛ وهَل یَکونُ بِناءٌ مِن غَیرِ بانٍ ، أو جِنایَهٌ مِن غَیرِ جانٍ؟! وإِن شِئتَ قُلتَ فِی الجَرادَهِ ، إِذ خَلَقَ لَها عَینَینِ حَمراوَینِ ، وأَمرَجَ لَها حَدَقَتَینِ قَمراوَینِ ، وجَعَلَ لَهَا السَّمعَ الخَفِیَّ ، وفَتَحَ لَهَا الفَمَ السَّوِیَّ ، وجَعَلَ لَها الحِسَّ القَوِیَّ ، ونابَینِ بِهِما تَقرِضُ ، ومِنجَلَینِ بِهِما تَقبِضُ . یَرهَبُها الزُّرّاعُ فی زَرعِهِم ، ولا یَستَطیعونَ ذَبَّها ولَو أَجلَبوا بِجَمعِهِم ، حَتّی تَرِدَ الحَرثَ فی نَزَواتِها ، وتَقضی مِنهُ شَهَواتِها ، وخَلقُها کُلُّهُ لا یُکَوِّنُ إِصبَعا مُستَدِقَّهً . فَتَبارَکَ اللّهُ الَّذی یَسجُدُ لَهُ مَن فِی السَّماواتِ وَالأَرضِ طَوعا وکَرها ، ویُعَفِّرُ لَهُ خَدّا ووَجها ، ویُلقی إِلَیهِ بِالطّاعَهِ سِلما وضَعفا ، ویُعطی لَهُ القِیادَ رَهبَهً وخَوفا، فَالطَّیرُ مُسَخَّرَهٌ لِأَمرِهِ، أَحصیعَدَدَ الرِّیشِ مِنها وَالنَّفسَ، وأَرسی قَوائِمَها عَلَی النَّدی وَالیَبسِ، وقَدَّرَ أَقواتَها، وأَحصی أَجناسَها؛ فَهذا غُرابٌ وهذا عُقَابٌ، وهذا حَمامٌ وهذا نَعَامٌ، دَعا کُلَّ طائِرٍ بِاسمِهِ، وکَفَلَ لَهُ بِرِزقِهِ. (5)

.

1- .النحل : 5 .
2- .النحل : 66 .
3- .النحل : 79 .
4- .طه : 49 و 50 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 185 ، الاحتجاج : ج 1 ص 481 ح 117 ، بحار الأنوار : ج 3 ص 26 ح 1 .

ص: 275

«و چارپایان را برای شما آفرید . برای شما از آنها [وسیله] گرم کردن و سودهاست و از آنها تغذیه می کنید» .

«و برای شما در چارپایان ، عبرتی است ، از شیر [نابی] که از شکم آنها ، از میان سرگین و خون بیرون می آید ، سیرابتان می کنیم ؛ شیری گوارا برای نوشندگان» .

«آیا پرندگان رام شده در فضای آسمان را نمی بینند؟ جز خدا کسی آنها را در هوا نگاه نمی دارد . بی گمان ، در این نکته ، نشانه هایی برای گروه مؤمنان است» .

«گفت : ای موسی ! پروردگار شما کیست؟ گفت : پروردگار ما ، همان کسی است که آفرینش هر چیزی را به او ارزانی داشته ، سپس هدایتش کرده است» .

حدیثامام علی علیه السلام :و اگر [مردم] در نیروی سترگ و بخشش بزرگ [خدا ]می اندیشیدند ، به راه می آمدند و از عذاب سوزان می هراسیدند ؛ امّا دل ها بیمار و دیده ها عیبناک است . آیا به آفریده کوچکش نمی نگرند که چه سان خلقت آن را استوار کرده و ترکیبش را محکم ساخته و برایش گوش و چشم پدید آورده و استخوان و پوست ، ترتیب داده است ؟ ! به مورچه بنگرید که با کوچکی جثّه و نازکی اندامش که به چشم نمی آید و به اندیشه ره نمی برد ، چگونه بر زمین می رود و به روزی اش می رسد ، دانه ها را به لانه اش منتقل و آنها را در جایگاه خود ، آماده می کند ، در گرما برای سرمایش جمع می کند و هنگام یافتن ، برای روز مبادایش ، روزی اش تضمین شده و متناسب با اوست . خدای منّان دیّان ، در روزی اش را نبسته و محرومش نکرده است ، حتی در [زیر] صخره بی آب و سنگِ خشک . و اگر در مجاری خوردنش بیندیشی ، در بالا و پایین او و آنچه در درون اوست ، از اطراف و پهلوهایش ، و آنچه در سرش از چشم و گوش اوست ، از آفرینش او به شگفت می آیی و در توصیفش به سختی ! پس والا باد آن که مورچه را بر دست و پاهایش بر پا داشت و بر ستون هایش بنا نهاد و در خلقتش هیچ خالقی ، شریکش نشد و هیچ نیروی دیگری به او یاری نداد و اگر اندیشه ات این در و آن در بزند و تا انتها برود ، تو را جز به این راه نبرد که خالق مورچه ، همان خالق نخل است؛ زیرا در هر چیز ، به تفصیلْ باریک اندیشی شده و هر چیز ، با دیگری اختلاف دارد ، اگر چه دیریاب و ستبر و نازک و سنگین و سبک و نیرومند و ناتوان ، در خلقتش یکسان است ... . پس وای بر آن کس که آفریدگار را انکار و تدبیرگر را نفی کند ! ادّعا کردند که مانند گیاهان [خودرو] ، بدون زارع اند و گونه گونیِ چهره هایشان را سازنده ای نیست ، بی آن که برای ادّعای خویش ، حجّتی بیاورند و یا برای آنچه در اندیشه دارند ، تحقیقی ارائه دهند ، و آیا ساختمانی بی سازنده و جنایتی بی انجام دهنده می شود ؟! و اگر می خواهی ، از ملخ بگو که برایش دو چشم قرمز آفرید و دو حدقه تابان و نیز گوشی نهان و دهانی به سامان و حسّی نیرومند و دو دندان نیش که بدانها می بُرد و دو پایی مانند داس که [محصول را] بر می گیرد و کشاورزان را بر کِشت خویش ، هراسان می کند ، بی آن که توان راندنش را داشته باشند ، حتّی اگر همه با هم شوند ، تا آن جا که در کِشت به جست و خیز می پردازد و هر چه می خواهد ، می کند ، در حالی که همه پیکرش به اندازه یک انگشتِ باریک نیست . بس بزرگ است خدایی که هر که در آسمان ها و زمین است ، خواه ناخواه ، در برابرش سجده می کنند و چهره و گونه بر خاک می سایند و به تسلیم و ناتوانی به اطاعتش در می آیند و از سرِ بیم و هراس ، مهار خویش به او می سپُرند . پرنده ، تحت فرمان اوست ، پَرها و نفس هایش را شماره کرده و پاهایش را بر آب و خشکی استوار نموده ، روزی اش را مقدّر فرموده و جنس های آن را به حساب آورده است . پس این ، کلاغ است و آن ، عقاب ؛ این ، کبوتر است و آن ، شترمرغ . هر پرنده ای را به نام خود خواند و روزی اش را به عهده گرفت .

.


ص: 276

. .


ص: 277

. .


ص: 278

جامع الأخبار :سُئِلَ جَعفَرٌ الصّادِقُ علیه السلام : مَا الدَّلیلُ عَلی صانِعِ العالَمِ . قالَ : لَقیتُ حِصنا مَزلَقا أَملَسَ لا فُرجَهَ فیهِ ولا خِلَلَ ، ظاهِرُهُ مِن فِضَّهٍ مائِعَهٍ ، وباطِنُهُ مِن ذَهَبٍ مائعٍ ، اِنفَلَقَ مِنهُ طاووسٌ وغُرابٌ ونَسرٌ وعُصفورٌ ، فَعَلِمتُ أنَّ لِلخَلقِ صانِعا . (1)

الکافی عن محمّد بن إسحاق :أَتی [ عَبدُ اللّهِ الدَّیصانیُّ ] بابَ أَبی عَبدِ اللّهِ فَاستَأذَنَ عَلَیهِ فَأَذِنَ لَهُ ، فَلَمّا قَعَدَ ، قالَ لَهُ : یا جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ ، دُلَّنی عَلی مَعبودی . . . فَقالَ لَهُ أَبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : اِجلِس ، وإِذا غُلامٌ لَهُ صَغیرٌ فی کَفِّهِ بَیضَهٌ یَلعَبُ بِها ، فَقالَ لَهُ أَبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : ناوِلنی یا غُلامُ البَیضَهَ ، فَناوَلَهُ إِیّاها ، فَقالَ لَهُ أَبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : یا دَیصانیُّ ، هذا حِصنٌ مَکنونٌ ، لَهُ جِلدٌ غَلیظٌ ، وتَحتَ الجِلدِ الغَلیظِ جِلدٌ رَقیقٌ ، وتَحتَ الجِلدِ الرَّقیقِ ذَهَبَهٌ مائِعَهٌ وفِضَّهٌ ذائِبَهٌ ، فَلاَ الذَّهَبَهُ المائِعَهُ تَختَلِطُ بِالفِضَّهِ الذّائِبَهِ ، ولاَ الفِضَّهُ الذّائِبَهُ تَختَلِطُ بِالذَّهَبَهِ المائِعَهِ ، فَهِیَ عَلی حالِها لَم یَخرُج مِنها خارِجٌ مُصلِحٌ فَیُخبِرَ عَن صَلاحِها ، ولا دَخَلَ فیها مُفسِدٌ فَیُخبِرَ عَن فَسادِها ، لا یُدری لِلذَّکَرِ خُلِقَت أم لِلأُنثی ، تَنفَلِقُ عَن مِثلِ أُلوانِ الطَّواویسِ ، أتَری لَها مُدَبِّرا ؟ قالَ : فَأَطرَقَ مَلِیّا ، ثُمَّ قالَ : أَشهَدُ أن لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ وأنَّ مُحَمَدا عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأنَّکَ إِمامٌ وحُجَّهٌ مِنَ اللّهِ عَلی خَلقِهِ ، وأنَا تائِبٌ مِمّا کُنتُ فیهِ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام لِلمُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ : تَأمَّل یامُفَضَّلُ جِسمَ الطّائِرِ وخِلقَتَهُ ؛ فَإنَّهُ حینَ قُدِّرَ أن یَکونَ طائِرا فِی الجَوِّ خُفِّفَ جِسمُهُ وأُدمِجَ خَلقُهُ، فَاقتُصِرَ بِهِ مِنَ القَوائِمِ الأَربَعِ عَلَی اثنَتَینِ، ومِنَ الأَصابِعِ الخَمسِ عَلی أَربَعٍ ، ومِن مَنفَذَینِ لِلزِّبلِ وَالبَولِ عَلی واحِدٍ یَجمَعُهُما ، ثُمَّ خُلِقَ ذا جُؤجُؤٍ مُحَدَّدٍ لِیَسهُلَ عَلَیهِ أن یَخرِقَ الهَواءَ کَیفَ ما أَخَذَ فیهِ ، کَما جُعِلَ السَّفینَهُ بِهذِهِ الهَیئَهِ لَتَشُقَّ الماءَ وتَنفذَ فیهِ ، وجُعِلَ فی جَناحَیهِ وذَنَبِهِ ریشاتٌ طُولٌ مِتانٌ لِیَنهَضَ بِها لِلطَّیَرانِ ، وکُسِیَ کُلُّهُ الرّیشَ لِیُداخِلَهُ الهَواءُ فَیُقِلَّهُ . ولَمّا قُدِّرَ أن یَکونَ طُعمُهُ الحَبَّ وَاللَّحمَ یَبلَعُهُ بَلعا بِلا مَضغٍ ؛ نُقِصَ مِن خَلقِهِ الأسنانُ ، وخُلِقَ لَهُ مِنقارٌ صُلبٌ جاسٍ یَتَناولَ بِهِ طُعمَهُ فَلا یَنسَجِحُ مِن لَقطِ الحَبِّ ، ولا یَتَقَصَّفُ مِن نَهشِ اللَّحمِ . ولَمّا عُدِمَ الأَسنانَ وصارَ یَزدَرِدُ الحَبَّ صَحیحا وَاللَّحمَ غَریضا ، أُعینَ بِفَضلِ حَرارَهٍ فِی الجَوفِ تَطحَنُ لَهُ الطُّعمَ طَحنا یَستَغنی بِهِ عَن المَضغِ ؛ وَاعتَبِر ذلِکَ بِأنَّ عَجَمَ العِنَبِ وغَیرِهِ یَخرُجُ مِن أَجوافِ الإنسِ صَحیحا ، ویُطحَنُ فی أَجوافِ الطَّیرِ لا یُری لَهُ أثَرٌ ! ثُمَّ جُعِلَ مِمّا یَبیضُ بَیضا ولا یَلِدُ وِلادَهً ؛ لِکَیلا یَثقُلَ عِنِ الطَّیَرانِ ، فَإنَّهُ لَو کانَتِ الفِراخُ فی جَوفِهِ تَمکُثُ حَتّی تَستَحکِمَ لَأَثقَلَتهُ وعاقَتهُ عَن النُّهوضِ وَالطَّیَرانِ . فَجَعَلَ کُلَّ شَیءٍ مِن خَلقِهِ مُشاکِلاً لِلأَمرِ الَّذی قَدَّر أن یَکونَ عَلَیهِ (3) .

.

1- .جامع الأخبار : ص 35 ح 15 ، روضه الواعظین : ص 39 وفیه «بم عرفت ربّک» بدل «ما الدلیل علی صانع العالم» .
2- .الکافی : ج 1 ص 80 ح 4 ، التوحید : ص 124 ح 1 ، الاحتجاج : ج 2 ص 201 ح 215 ، بحار الأنوار : ج 3 ص 31 ح 5 .
3- .بحار الأنوار : ج 3 ص 103 عن المفضّل بن عمر فی الخبر المشتهر بتوحید المفضّل .

ص: 279

جامع الأخبار :از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیده شد : چه دلیلی بر سازنده عالم هست؟ فرمود : «قلعه ای صیقلی و نازک دیدم ، بدون سوراخ و خللی در آن ؛ رویه اش از نقره مذاب و درونش از طلای روان . می شکافد و طاووس و کلاغ و کرکس و گنجشک از آن بیرون می آید . پس دانستم که آفرینش را سازنده ای است .

الکافی به نقل از محمّد بن اسحاق : عبد اللّه دیصانی به حضور امام صادق علیه السلام آمد و اجازه ورود خواست . امام علیه السلام اجازه داد . چون نشست ، پرسید : ای جعفر بن محمّد! مرا به معبودم رهنمون شو ... . امام صادق علیه السلام به او فرمود : «بنشین» و خطاب به پسر کوچکی که تخم پرنده ای در دست داشت و با آن بازی می کرد ، فرمود : «تخم را به من بده» . پسرک ، تخم را به ایشان داد. امام صادق علیه السلام به او فرمود : «ای دیصانی ! این ، قلعه ای پوشیده با پوسته ای کُلُفت است که زیر پوسته کلفت ، پوسته ای نازک است و زیر پوسته نازک ، طلایی روان و نقره ای مذاب است . نه طلای روان با نقره مذاب درهم می آمیزد ، نه نقره مذاب با طلای روان مخلوط می شود و آن به این حال است و اصلاحگری از آن بیرون نمی آید تا از صَلاح آن خبر دهد و مفسدی هم به آن داخل نمی شود تا از فساد آن خبر دهد . روشن نیست که نر می شود یا مادّه . همچون طاووسِ رنگارنگ از آن بیرون می آید . آیا برای آن مدبّری می بینی؟». دیصانی ، مدّتْ زمانی به فکر فرو رفت و سپس گفت : گواهی می دهم که هیچ معبودی جز خداوند نیست ، یگانه است و شریکی ندارد ، و گواهی می دهم که محمّد صلی الله علیه و آله ، بنده و فرستاده اوست ، و گواهی می دهم که تو امام و حجّت خدا بر خلق اویی و من ، از آنچه در آن به سر می بردم ، توبه می کنم .

امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر : ای مفضّل ! در بدن پرنده و آفرینش او بیندیش که چون تقدیرشده که در هوا بپرد . جسمش سَبُک و لاغر و درهم پیچیده شده و از چهار دست و پا ، به دو تا بسنده شده و از پنج انگشت ، به چهار تا و از دو منفذ مدفوع و ادرار ، به یکی که کار هر دو را می کند ، اکتفا شده است و سینه ای تیز و نوک دار برایش آفریده شده تا شکافتن هوا برایش آسان باشد و هر گونه بخواهد ، در آن فرو رود ، همان گونه که کِشتی هم بدین گونه ساخته می شود تا آب را بشکافد و در آن نفوذ کند و در بال ها و دُم او ، پَرهایی طویل و محکم قرار داده شده تا به وسیله آنها برای پرواز برخیزد و همه پیکرش از پَر پوشانده شده تا هوا در آن فرو رود و سَبُک شود . و چون تقدیر شد که خوراکش ، دانه و گوشت باشد که آن را بدون جویدن می بلعد ، دندان را از او کم کردند و به جایش ، منقاری محکم و برگیرنده برایش آفریده شد تا بدان ، خوراکش را برچیند و از برچیدن دانه ، سختی خود را از دست ندهد و از گاز زدن گوشت ، نشکند . و چون دندان ندارد و دانه را صحیح و خُرد نکرده و گوشت را خام فرو می دهد ، گرمای درونش را بیشتر کردند تا غذا را چنان هضم کند که از جویدن ، بی نیاز باشد ؛ و این را در هسته انگور بنگر که از درون آدمی ، صحیح و سالم بیرون می آید ، امّا در شکم پرنده ، چنان هضم می شود که اثری از آن نمی مانَد . سپس ، خلقت او از تخم قرار داده شد و بچّه نمی زاید تا [هنگام حملش، ]برای پریدن، سنگین نشود که اگر جوجه در دل او می مانْد تا خلقتش استوار شود ، او را سنگین می کرد و از برخاستن و پرواز ، باز می داشت . پس هر مخلوق خدا ، متناسب با تقدیری که برایش در نظر گرفته شده ، آفریده شده است .

.


ص: 280

تفسیر القمّی فی قَولِهِ تَعالی : «وَأَمنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ شَیْ ءٍ مَّوْزُونٍ * وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَیِشَ وَ مَن لَّسْتُمْ لَهُ بِرَ زِقِینَ» (1) : قالَ : لِکُلِّ ضَربٍ مِنَ الحَیَوانِ قَدَّرنا شَیئا مُقَدَّرا . (2)

راجع : بحار الأنوار : ج 3 ص 90 109 .

.

1- .الحجر : 19 20 .
2- .تفسیر القمّی : ج 1 ص 374 .

ص: 281

تفسیر القمّی درباره گفته خدای متعال : «و از هر چیز ، به روشی سنجیده در آن رویانیدیم و معیشت شما و کسانی را که شما روزی دهنده ایشان نیستید ، در آن قرار دادیم» : فرمود: یعنی: برای هر نوع حیوان، چیزی به اندازه ، تقدیر کردیم.

ر . ک : بحار الأنوار : ج 3 ص 90 109 .

.


ص: 282



نشانه های خدا در آفرینش حیوانات

یک . انواع جانوران

نشانه های خدا در آفرینش حیواناتحکمت هایی که در مورد آفرینش انسان بدانها اشاره شد ، غالبا در آفرینش حیوانات نیز صادق است . افزون بر آنها متون اسلامی ، به طور خاص در مورد آفرینش حیوانات بر نشانه های ویژه ای برای خداشناسی تأکید دارند که در این جا ، اشاره کوتاهی به شماری از آنها داریم :

یک . انواع جانورانموضوع نشانه شناخت خدا بودن انواع جانوران ، چهار بار در قرآن کریم مورد توجّه قرار گرفته است : «وَ مِنْ ءَایَتِهِ خَلْقُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَابَّهٍ . (1) و ا ز نشانه های او ، آفرینش آسمان ها و زمین است ، و نیز جنبندگان پراکنده در آن» . «وَ فِی خَلْقِکُمْ وَ مَا یَبُثُّ مِن دَابَّهٍ ءَایَتٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ . (2)

.

1- .شورا : آیه 29 .
2- .جاثیه : آیه 4 .

ص: 283

و در آفرینش شما و آنچه از جنبندگان پراکنده ساخته است ، نشانه هایی برای یقینداران است» . «وَ أَلْقَی فِی الْأَرْضِ رَوَ سِیَ أَن تَمِیدَ بِکُمْ وَ بَثَّ فِیهَا مِن کُل دابّه . (1) و در زمین ، کوه هایی استوار افکند تا [زمین] شما را نلرزانَد و از هر جنبنده ای در آن ، پراکنده ساخت» . «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَفِ الَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَاوَ بَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّهٍ وَ تَصْرِیفِ الرِّیَحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَأَیَتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ . (2) بی گمان ، در آفرینش آسمان ها و زمین و در پیِ یکدیگر آمدن شب و روز و کشتی هایی که در دریا روان اند و به مردم سود می رسانند و آن آبی که خداوند از آسمان فرو فرستاده و با آن ، زمین را پس از مردنش زنده گردانیده و هر گونه جنبنده ای را در آن پراکنده کرده ، و نیز در گردش بادها [به هر سو] و ابری که میان آسمان و زمین آرمیده است ، برای گروهی که می اندیشند ، واقعا نشانه هایی [گویا ]وجود دارد» . راسل لاول میکستر ، استاد حیوان شناسی در کالج وتن ، می گوید : انواع جانوران ، بسیار زیاد است و اگر آماری از آنها بگیریم ، عددی نجومی به دست می آید ... با وجود این تنوّع ، میان هر یک از انواع ، نظم و ترتیب مخصوصی وجود دارد... . (3)

.

1- .لقمان : آیه 10 .
2- .بقره : آیه 164 .
3- .ر . ک : اثبات وجود خدا : ص 111 .

ص: 284



دو . حکمت ریز ماندن حشرات

سه . ویژگی های هر حیوان

دو . حکمت ریز بودن حشراتبه تعبیر پلینی ، دانشمند روسی : «اگر هر زنبوری را هیبت عقاب و هر سوسکی را قدرت شیری بود ، جهان ما چه بازار پُر آشوبی داشت !»؛ امّا باید گفت که حکمت خالق جهان ، هر چیزی را متناسب با نظام عمومی جهان پدید آورده است : «إِنَّا کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقْنَهُ بِقَدَرٍ . (1) ما هر چیزی را به اندازه آفریدیم» .

سه . ویژگی های هر حیوانیکی از آیات بزرگ الهی در آفرینش حیوانات ، این است که هر نوعی از جنبندگان ، ویژگی هایی دارند که کاملاً منطبق با شرایط زندگی آنهاست ، به گونه ای که بدون آن ویژگی ها ادامه حیات برای آنها امکان پذیر نیست . استدلال به این برهان ، یکی از ادلّه موسی علیه السلام به منظور اثبات توحید برای فرعون بود . هنگامی که فرعون خطاب به موسی و هارون علیهماالسلامگفت : «قَالَ فَمَن رَّبُّکُمَا یَمُوسَی . (2) پروردگار شما دو تن کیست؟» . موسی علیه السلام پاسخ داد : «رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ . (3)

.

1- .قمر : آیه 49 .
2- .طه : آیه 49 .
3- .طه : آیه 50 .

ص: 285



چهار . شعور فطری حیوانات

پروردگار ما ، کسی است که خلقت هر چیز را به او عطا کرده است» . (1) یعنی در نظام خلقت ، هر چیز ، ویژگی های خاصّ خود را دارد که منطبق با نیازهای آن است و این هماهنگی ، نشانه این روشن بینی است که خالقی حکیم و توانا ، مدبّر جهان هستی است . امام صادق علیه السلام ضمن تبیین ویژگی های مورد نیاز پرندگان ، به این حکمت مهم در نظام آفرینش اشاره می کند و می فرماید : فَجَعَلَ کُلَّ شَیءٍ مِن خَلقِهِ مُشاکِلاً لِلأَمرِ الَّذی قَدَّر أن یَکونَ عَلَیهِ . (2) پس هر یک از آفریده های خود را مشابه با همان امری که تقدیر کرده است ، آفرید.

چهار . شعور فطری حیواناتکِرسی موریسن ، در ادلّه هفتگانه خود بر اثبات وجود خدا می گوید : سومین دلیل من ، رفتار حیوانات است که آشکارا بر وجود خدای آفریننده مهربانی راهنماست ؛ خدایی که به آنان ، شعور فطری عنایت فرموده . اگر دارای چنین شعوری نبودند ، از عهده هیچ کاری بر نمی آمدند . (3) استدلال به درک فطری خداوند ، دومین دلیل موسی علیه السلام به منظور اثبات توحید برای فرعون است : «رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَی . (4)

.

1- .ر . ک : ص 273 (باب سوم : آفرینش حیوان) .
2- .ر . ک : ص 279 ح 3579 .
3- .دانستنی های جهان علم : ص 4 .
4- .طه : آیه 50 .

ص: 286



پنج . نقش حیوانات در زندگی انسان

شش . مقهوریت حیوانات در برابر انسان

پروردگار ما ، کسی است که خلقت هر چیز را به او عطا نموده و سپس ، آن را هدایت کرده است» .

پنج . نقش حیوانات در زندگی انسانقرآن کریم ، در آیات متعدّدی ، نقش حیوانات را در زندگی انسان ، یادآور شده و آن را حاکی از پیش بینی مدبّر جهان برای تأمین نیازهای انسان و دلیل توحید می داند : «وَ أَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ . (1) و پروردگارت به زنبور عسل وحی کرد که: از کوه ها و درختان و بناهایی که می سازند ، خانه هایی برگیر» .

شش . مقهوریت حیوانات در برابر انسانحیوانات ، نه از نظر عدد کمتر از انسان ها هستند ، نه از نظر نیرو ناتوان تر ؛ امّا با این وصف ، در نظام حکیمانه آفرینش ، مقهور انسان و در خدمت اویند . چه کسی حیوانات را مقهور انسان قرار داد ؟ قرآن در پاسخ این سؤال می فرماید : «وَ ذَلَّلْنَهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَکُوبُهُمْ وَ مِنْهَا یَأْکُلُونَ . (2) و آنها را رام ایشان کردیم. بر برخی سوار می شوند و از برخی تغذیه می کنند» . امام صادق علیه السلام در تبیین سبب مقهوریت حیوانات در برابر انسان می فرماید :

.

1- .نحل : آیه 68 .
2- .یس : آیه 72 .

ص: 287

ثُمّ مُنِعَت الذِّهنَ وَالعَقلَ لِتَذِلَّ لِلإِنسانِ فَلا تَمتَنِعَ عَلَیهِ . (1) اندیشه و خردش ندادند تا رامِ انسان شود و خودداری نورزد. به راستی ، اگر حیوانات و جانوران عقل داشتند و تصمیم به جنگ و ستیز با انسان می گرفتند ، جامعه بشر چه روزی داشت ؟ !

.

1- .بحار الأنوار : ج 3 ص 91 .

ص: 288

الباب الرّابع: خلق النّباتالکتاب«وَ هُوَ الَّذِی أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیْ ءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاکِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَهٌ وَجَنَّتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَیْرَ مُتَشَبِهٍ انظُرُواْ إِلَی ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ إِنَّ فِی ذَ لِکُمْ لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ » . (1)

«وَ مِنْ ءَایَتِهِ أَنَّکَ تَرَی الْأَرْضَ خَشِعَهً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیَاهَا لَمُحْیِ الْمَوْتَی إِنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ » . (2)

«وَ الْأَرْضَ مَدَدْنَهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَ سِیَ وَأَمنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ شَیْ ءٍ مَّوْزُونٍ » . (3)

«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَی یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذَ لِکُمُ اللَّهُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ» . (4)

«أَفَرَءَیْتُم مَّا تَحْرُثُونَ * ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّ رِعُونَ * لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَهُ حُطَمًا فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ » . (5)

.

باب چهارم: آفرینش گیاه

اشاره

باب چهارم: آفرینش گیاهقرآن«و اوست خدایی که از آسمان ، باران فرستاد و بدان ، هر گونه گیاهی رویانیدیم و از آن گیاه ، ساقه ای سبز و از آن ، دانه هایی بر یکدیگر چیده ، و نیز از جوانه های نخل ، خوشه هایی سر فروهِشته پدید آوردیم ، و نیز باغ هایی از انگور و زیتون و انار ، همانند و ناهمانند . به میوه هایش به گاهِ میوه دادن و رسیدن بنگرید . بی گمان ، در اینها نشانه هایی برای گروه مؤمنان است» .

«و از نشانه های اوست که زمین را خشک می بینی و چون باران بر آن فرود آوریم ، می جنبد و گیاه برمی آورد . آن که آن را زنده می کند ، زنده کننده مردگان است . بی گمان ، او بر هر کاری تواناست» .

«و زمین را گستردیم و کوه هایی استوار در آن افکندیم و از هر چیز ، به روشی سنجیده در آن رویانیدیم» .

«بی گمان ، خداوند است که دانه و هسته را می شکافد و زنده را از مُرده بیرون می کشد و مُرده را از زنده بیرون می آورد . این است خدای شما . به کجا منحرف می شوید؟» .

«آیا آنچه را می کارید ، دیده اید ؟ آیا شما آن را می رویانید یا رویاننده ماییم؟ اگر می خواستیم، خاشاکش می کردیم تا شگفت زده شوید» .

.


ص: 290

«أَفَرَءَیْتُمُ النَّارَ الَّتِی تُورُونَ * ءَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِئونَ » . (1)

راجع : إبراهیم : 32 ، عبس : 26 و 27 ، النحل : 65 ، یس : 34 .

الحدیثالسنن الکبری عن أَبی هریره :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا یَقولَنَّ أَحَدُکُم : زَرَعتُ ، ولکِن لِیَقُل : حَرَثتُ . قالَ أَبو هُرَیرَهَ : ألَم تَسمَعوا إِلی قَولِ اللّهِ عز و جل : «أَفَرَءَیْتُم مَّا تَحْرُثُونَ * ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّ رِعُونَ» . (2)

المستدرک علی الصحیحین عن حجر بن قیس المدریّ :بِتُّ عِندَ أَمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أَبی طالِبٍ علیه السلامفَسَمِعتُهُ وهُوَ یُصَلِّی اللَّیلَ یَقرَأُ ، فَمَرَّ بِهذِهِ الآیَهِ : «أَفَرَءَیْتُم مَّا تُمْنُون * ءَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَلِقُونَ» (3) ، قالَ : بَل أنتَ یا رَبِّ ثَلاثا ثُمَّ قَرَأَ : «أَفَرَءَیْتُم مَّا تَحْرُثُونَ * ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّ رِعُونَ» ، قالَ : بَل أنتَ یا رَبِّ ، بل أنتَ یا رَبِّ ، بَل أنتَ یا رَبِّ ، ثُمَّ قَرَأَ : «أَفَرَءَیْتُمُ الْمَاءَ الَّذِی تَشْرَبُونَ * ءَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ » (4) ، قالَ : بَل أنتَ یا رَبِّ ثَلاثا ثُمَّ قَرَأَ : «أَفَرَءَیْتُمُ النَّارَ الَّتِی تُورُونَ * ءَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِئونَ» قالَ : بَل أنتَ یا رَبِّ ثَلاثا . (5)

.

1- .الواقعه : 71 و 72 .
2- .السنن الکبری : ج 6 ص 228 ح 11752 ، شُعَب الإیمان : ج 4 ص 311 ح 5217 ، حلیه الأولیاء : ج 8 ص 267 ، تفسیر الطبری : ج 13 / الجزء 27 ص 198 ؛ مجمع البیان : ج 9 ص 337 ولیس فیه ذیله من «قال أبو هریره» .
3- .الواقعه : 58 و 59 .
4- .الواقعه : 68 و 69 .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 518 ح 3780 ، السنن الکبری : ج 2 ص 440 ح 3695 ، کنز العمّال : ج 2 ص 318 ح 4118 .

ص: 291

«آیا آتشی را که برمی افروزید دیده اید ؟ آیا درختش را شما آفریده اید یا آفریننده ماییم؟» .

ر . ک : ابراهیم : آیه 32 ، عبس : آیه 26 و 27 ، نحل : آیه 65 ، یس : آیه 34 .

حدیثالسنن الکبری به نقل از ابو هریره : پیامبر خدا فرمود : «کسی از شما نگوید : رویانْدم ؛ بلکه بگوید : کِشتم . ابو هریره می گوید : آیا این گفته خداوند عز و جل را که : «آیا در آنچه می کارید ، اندیشیده اید؟ شما آن را می رویانید یا رویاننده اش ماییم؟» ، نشنیده اید ؟

المستدرک علی الصحیحین به نقل از حجر بن قیس مدری : شبی نزد امیر مؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام بودم و شنیدم که در نماز شب ، قرآن می خواند تا به این آیه رسید : « «آیا از نطفه ای که در رحم می ریزید ، آگاهید؟ آیا شما آن را می آفرینید یا آفریننده ماییم؟» » و سه بار گفت : «بلکه تو ، ای پروردگار من !». سپس قرائت کرد : « «آیا در آنچه می کارید ، اندیشیده اید؟ شما آن را می رویانید یا رویاننده اش ماییم؟» ». سپس گفت : «بلکه تو ، ای پروردگار من ، بلکه تو ، ای پروردگار من ، بلکه تو ، ای پروردگار من !». سپس قرائت کرد : « «آیا به آبی که آشامید ، اندیشیده اید؟ آیا شما آن را از ابر فرو می فرستید یا فرو فرستنده ماییم؟» » . آن گاه ، سه بار گفت : «بلکه تو ، ای پروردگار من !». سپس قرائت کرد : « «آیا به آتشی که می افروزید ، اندیشیده اید؟ آیا درختش را شما آفریده اید یا آفریننده ماییم؟» ». سپس سه بار گفت : «بلکه تو ، ای پروردگار من !» .

.


ص: 292

الإمام الصادق علیه السلام لِلمُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ : تَأَمَّلِ الحِکمَهَ فی خَلقِ الشَّجَرِ وأَصنافِ النَّباتِ ؛ فَإِنَّها لَمّا کانَت تَحتاجُ إِلَی الغِذاءِ الدّائِمِ کَحاجَهِ الحَیَوانِ ، ولَم یَکُن لَها أَفواهٌ کَأَفواهِ الحَیَوانِ ، ولا حَرَکَهٌ تَنبَعِثُ بِها لِتَناوُلِ الغِذاءِ ، جُعِلَت أُصولُها مَرکوزَهً فِی الأَرضِ لِتَنزِعَ مِنهَا الغِذاءَ فَتُؤَدِّیَهُ إِلَی الأَغصانِ وما عَلَیها مِنَ الوَرَقِ وَالثَّمَرِ ، فَصارَتِ الأَرضُ کَالأُمِّ المُرَبِّیَهِ لَها ، وصارَت أُصولُها الَّتی هِیَ کَالأَفواهِ مُلتَقِمَهً لِلأَرضِ لِتَنزِعَ مِنهَا الغِذاءَ کَما یُرضِعُ أَصنافَ الحَیَوانِ أُمَّهاتُها . (1)

.

1- .بحار الأنوار : ج 3 ص 130 عن المفضّل بن عمر فی الخبر المشتهر بتوحید المفضّل .

ص: 293

امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر : حکمت در خلقت درخت و گیاهان گونه گون را نیک بنگر که چون مانند حیوان ، همیشه به غذا نیاز دارد ، امّا دهانی مانند آنها ندارد و برای رسیدن به غذا هم نمی تواند از جایش حرکت کند ، ریشه هایش را در زمین فرو برده اند تا غذای خود را از آن بگیرد و به شاخه ها و برگ و میوه خود برساند ، گویی که زمین ، مادر رشددهنده آن است و ریشه ها به سان دهان می شود که زمین را فرو می دهد تا غذایش را از آن برگیرد ، همان گونه که مادر دیگر جانوران به آنها شیر می دهند .

.


ص: 294

. .


ص: 295



نشانه های خدا در آفرینش گیاهان

یک . پیدایش حیات در موادّ مُرده

نشانه های خدا در آفرینش گیاهانهمان طور که درآیات و روایات این باب ملاحظه شد ، قرآن و احادیث اسلامی ، بشر را در مسیر خداشناسی به مطالعه درباره آفرینش و حکمت های به کار رفته درباره انواع درختان و گیاهان ، دعوت می نمایند و از نگاه قرآن کریم ، زندگی نباتات ، از جهات مختلف می تواند اندیشه مندان را به خالق حکیم جهان ، رهنمون گردد . اینک به شماری از آنها اشاره می کنیم :

یک . پیدایش حیات در موادّ مُردهنخستین نکته ، بررسی چگونگی پیدایش حیات در دانه ها و شاخه های مرده است : «وَ مِنْ ءَایَتِهِ أَنَّکَ تَرَی الْأَرْضَ خَشِعَهً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیَاهَا لَمُحْیِ الْمَوْتَی إِنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ . (1)

.

1- .فصّلت : آیه 39 .

ص: 296



دو . سازمان دقیق و موزون نباتات

سه . انواع گیاهان

چهار . زوجیّت در گیاهان

و از نشانه های اوست که زمین را خشک می بینی و چون باران بر آن فرود آوریم ، می جنبد و گیاه برآورد. آن که آن را زنده می کند ، زنده کننده مردگان است. بی گمان ، او بر هر کاری تواناست» .

دو . سازمان دقیق و موزون نباتاتپیچیدگی ، نظم ، زیبایی و توارث در جهان نباتات ، به قدری شگفت انگیز است که عقل با ملاحظه آن ، بی تردید به مدبّر توانا و حکیم آن اعتراف می کند : «وَأَمنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ شَیْ ءٍ مَّوْزُونٍ . (1) و در آن از هر چیزی سنجیده آفریدیم» .

سه . انواع گیاهانگیاهان ، مانند حیوانات ، انواع بی شماری دارند که هر یک ، مقرّرات خاصّ خود را در نظام آفرینش دارد و نشانه ای جداگانه بر آفریدگار هستی است : «وَ تَرَی الْأَرْضَ هَامِدَهً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَمنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجِم بَهِیجٍ * ذَ لِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتَی وَ أَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ . (2) و زمین را خشکیده می بینی؛ ولی چون آب بر آن فرود آوریم، به جنبش در می آید و نمو می کند و [ رُستنی هایی] از هر نوع نیکو، می رویاند . این، بِدان سبب است که خدا، خود، حق است و اوست که مردگان را زنده می کند و بر هر کاری تواناست» .

چهار . زوجیّت در گیاهان

.

1- .حجر : آیه 19 .
2- .حج : آیه 5 6 .

ص: 297

هنگامی که شارل لینه در اواسط قرن هجدهم کشف کرد در گیاهان نیز جنس نر و ماده وجود دارد ، این موضوع ، چنان دستگاه مذهبی مسیحیت را خشمگین کرد که سال ها در اروپا کتاب های وی از «کتب ضَلال» به شمار می رفت ؛ امّا قرآن در چهارده قرن پیش با صراحت ، موضوع زوجیت در جهان گیاهان را اعلام کرد و مردم را در مسیر خداشناسی به تأمّل در این آیه توحید دعوت نمود . «أَوَ لَمْ یَرَوْاْ إِلَی الْأَرْضِ کَمْ أَمنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ * إِنَّ فِی ذَ لِکَ لَأَیَهً وَ مَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ . (1) آیا به زمین ننگریسته اند که چه قدر در آن از هر گونه ، جفت های زیبا رویانیده ایم. بی گمان ، در این ، نشانه ای است؛ ولی بیشتر آنان ، ایمان نمی آورند» . از نگاه این کتاب آسمانی ، نه تنها گیاهان ، بلکه سراسر جهان در گروِ قانون زوجیت عمومی است . (2)

.

1- .شعرا : آیه 7 8 .
2- .ر . ک : ص 304 (نشانه های خدا در آفرینش جفت ها) .

ص: 298

الباب الخامس: خلق الأزواجالکتاب«وَ مِن کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » . (1)

«سُبْحَنَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَ جَ کُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَ مِمَّا لاَ یَعْلَمُونَ » . (2)

«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ إِلَی الْأَرْضِ کَمْ أَمنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ * إِنَّ فِی ذَ لِکَ لاَیَهً وَ مَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ » . (3)

راجع : الرعد : 3 ، النحل : 72 ، طه : 53 ، الروم : 21 ، لقمان : 10 ، فاطر : 11 ، الزخرف : 12 ، الشوری : 11 ، ق : 7 ، الذاریات : 49 ، النجم : 45 ، الرحمن : 52 ، القیامه : 39 ، النبأ : 28 ، اللیل : 3 .

الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :مُؤَلِّفٌ بَینَ مُتَعادِیاتِها ، ومُفَرِّقٌ بَینَ مُتَدانِیاتِها ، دالَّهٌ بِتَفرِیقِها عَلی مُفَرِّقِها ، وبِتَألیفِها عَلی مُؤَلِّفِها ، وذلِکَ قَولُهُ تَعالی : «وَ مِن کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » (4) . (5)

.

1- .الذاریات : 49 .
2- .یس : 36 .
3- .الشعراء : 7 ، 8 .
4- .الذاریات : 49 .
5- .الکافی : ج 1 ص 139 ح 4 عن الإمام الصادق علیه السلام ، التوحید : ص 308 ح 2 عن عبد اللّه بن یونس عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام وص 37 ح 2 ، عیون أخبار الرضا : ج 1 ص 152 ح 51 کلاهما عن محمّد بن یحیی بن عمر بن علیّ بن أبی طالب علیه السلاموالقاسم بن أیّوب العلوی عن الإمام الرضا علیه السلام ، الاحتجاج : ج 2 ص 363 ح 283 عن الإمام الرضا علیه السلام ، الأمالی للمفید : ص 256 ح 4 عن محمّد بن زید الطبریعن الإمام الرضا علیه السلام ، الأمالی للطوسی: ص23 ح 28 عن محمّد بن یزید الطبریعن الإمام الرضا علیه السلاموکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 4 ص 229 ح 3 .